"Tự chỉ trích" - Một tác phẩm lý luận mẫu mực về tinh thần phê bình và tự phê bình

Kỷ niệm 80 năm Ngày hi sinh của đồng chí Nguyễn Văn Cừ (28/8/1941 - 28/8/2021)

---

Đồng chí Nguyễn Văn Cừ sinh ngày 9/7/1912, trong một gia đình nhà nho nghèo, yêu nước ở xã Phù Khê, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 17 tuổi đời, đồng chí đã trở thành một nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp, và giữ trọng trách Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khi mới 26 tuổi. Giữa lúc cách mạng Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lịch sử mới, Đảng cần những cán bộ tài trí, vững vàng, kiên định để chèo lái con thuyền cách mạng vượt qua ghềnh thác, thì đồng chí lại bị mật thám bắt. Mặc dù bị tra tấn hết sức dã man, nhưng kẻ thù không lay chuyển được khí tiết cách mạng của người cộng sản kiên trung Nguyễn Văn Cừ. Bất lực, chúng đã xử bắn đồng chí tại Hóc Môn - Gia Định, sáng ngày 28/8/1941.
Năm 1938, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được Trung ương tín nhiệm bầu làm Tổng Bí thư của Đảng. Đây là một giai đoạn lịch sử đầy biến động và phức tạp. Đảng ta - một Đảng còn non trẻ và thiếu kinh nghiệm, với nhiều luồng tư tưởng lệch lạc cả trong nhận thức và trong hành động, trong Đảng đã xuất hiện chủ nghĩa bè phái, sự bất đồng ý kiến trong nội bộ dẫn đến sự thiếu thống nhất về phương pháp đấu tranh tập hợp lực lượng, làm ảnh hưởng đến phong trào cách mạng. Trong khi đó, kẻ thù đã và đang ra sức lợi dụng để khoét sâu mâu thuẫn, nhằm chia rẽ Đảng, làm suy yếu vai trò lãnh đạo của Đảng và phong trào đấu tranh của quần chúng. Đứng trước tình hình đó, để tăng cường sự thống nhất ý chí và hành động, nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, thúc đẩy phong trào cách mạng của quần chúng đi đến thắng lợi, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã viết tác phẩm “Tự chỉ trích” với bút danh Trí Cường hoàn thành vào tháng 6 và được Tập sách Dân chúng xuất bản vào tháng 7/1939, sau in trong Văn kiện Đảng toàn tập (Tập 6, tr.617-645).
Có thể nói “Tự chỉ trích” là một tác phẩm lý luận mẫu mực về tinh thần phê bình và tự phê bình (trong toàn bộ tác phẩm, tác giả rất ít khi dùng cụm từ “phê bình” và “tự phê bình” mà thay vào đó là “chỉ trích” và “tự chỉ trích”). Qua tác phẩm, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ cho rằng phải thông qua phê bình và tự phê bình để bình tĩnh chỉ ra cho được những nguyên nhân của thất bại, của hạn chế, thiếu sót để từ đó đề ra cách thức sửa chữa, đồng chí chỉ rõ: “…phải phân tích xác thực hoàn cảnh, không bi quan hoảng hốt mà cũng không đắc chí tự mãn, để tìm ra những nguyên nhân thất bại và nghiên cứu phương pháp sửa đổi và tiến thủ”[1] và cần “Công khai, mạnh dạn, thành thực vạch những nhầm lỗi của mình và tìm phương châm sửa đổi”[2]. Theo đồng chí, phê bình và tự phê bình chỉ ra hạn chế, khuyết điểm là một trong những phương thức quan trọng thúc đẩy phong trào quần chúng phát triển: “Chúng ta là người cách mạng, chúng ta đứng về lợi ích về công cuộc của dân chúng mà chỉ trích những khuyết điểm, những chỗ lừng chừng hoặc hèn nhát để đẩy phong trào phát triển mạnh mẽ rộng rãi hơn”[3]… và với một Đảng vì còn non trẻ nên chắc chắn không thể tránh khỏi mắc những sai lầm, khuyết điểm, nhưng điều quan trọng là “ta phải có can đảm mở to mắt ra nhìn sự thật”[4] và một Đảng cách mạng thì không bao giờ đổ lỗi hết cho những nguyên nhân thất bại nào khác mà “phải biết nhìn nhận những khuyết điểm về chủ quan mà chính ta gây ra, chính ta phải hoàn toàn chịu trách nhiệm”[5].
Điều cốt yếu của phương pháp phê bình và tự phê bình, theo đồng chí Nguyễn Văn Cừ là phải tôn trọng sự thật, nói đúng sự thật, không được giấu giếm những sai lầm, khuyết điểm, phải “Công khai, mạnh dạn, thành thực vạch những nhầm lỗi của mình và tìm phương châm sửa đổi, chống những xu hướng hoạt đầu, thỏa hiệp”[6], bởi vì như thế, theo đồng chí  “không phải làm yếu Đảng, mà là làm cho Đảng được thống nhất, mạnh mẽ”[7] hơn và “không sợ địch nhân lợi dụng, chửi rủa vu cáo cho Đảng, không “sợ nối giáo cho giặc”. Trái lại, nếu “đóng kín cửa bảo nhau”, giữ cái vỏ thống nhất mà bề trong thì hổ lốn một cục, đầy rẫy bọn hoạt đầu, đó mới chính là để cho quân thù chửi rủa…”[8]. Đồng chí còn nhấn mạnh nếu một đảng mà không mạnh dạn, thẳng thắn đấu tranh phê bình và tự phê bình thì đó không phải là một đảng chân chính, “không phải một đảng tiền phong cách mạng, mà là một đảng hoạt đầu cải lương”[9]. Đồng chí còn khẳng định một trong những nguyên tắc cơ bản của công tác xây dựng Đảng mà từng tổ chức đảng, đảng viên cần phải tuân thủ, đó là nguyên tắc “tập trung dân chủ”: “…mỗi đảng viên, có quyền tự do thảo luận, tự do chỉ trích, miễn là sự thảo luận luôn luôn giữ theo tinh thần Bônsơvích, không làm giảm uy tín của Đảng”[10] và sau khi thảo luận rõ ràng vấn đề thì “thiểu số cũng phải phục tùng đa số và chừng ấy chỉ có một ý chí duy nhất là ý chí của Đảng, ngàn người sẽ như một thực hành ý chí ấy”[11]. Những cuộc trao đổi, thảo luận được điều khiển một cách đúng đắn - theo nguyên tắc tập trung dân chủ “là cần thiết để thống nhất tư tưởng, một sự thống nhất thật sự, mạnh mẽ, dựa trên sự giác ngộ và trung thành của mọi người”[12].
Phê bình và tự phê bình phải trên tinh thần xây dựng, nhằm nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, thúc đẩy phong trào cách mạng đi lên, nói cách khác, phải biết đặt lợi ích của Đảng, của Tổ quốc lên trên hết, không phải lợi dụng phê bình và tự phê bình để triệt hạ, mạt sát lẫn nhau, hạ thấp uy tín của Đảng: “…bao giờ sự chỉ trích cũng là tự chỉ trích Bônsơvích, nghĩa là để huấn luyện quần chúng và giúp đảng viên tự huấn luyện, để làm tăng uy tín và ảnh hưởng của Đảng, để cho Đảng được càng thống nhất và củng cố, để đưa phong trào phát triển lên, đưa cách mạng tới thắng lợi; chớ không phải đặt cá nhân mình lên trên Đảng, đem ý kiến riêng - dù cho đúng - đối chọi với Đảng, vin vào một vài khuyết điểm mà mạt sát Đảng, phá hoại ảnh hưởng của Đảng, gieo mối hoài nghi, lộn xộn trong quần chúng, gây mầm bè phái chia rẽ trong hàng ngũ Đảng”[13]. 
Trong “Tự chỉ trích”, đồng chí Nguyễn Văn Cừ còn phân tích, phê bình - chỉ trích cũng có nhiều thứ theo những chiều hướng khác nhau “có thứ chỉ trích theo kiểu tờrốtkít, nghĩa là chửi rủa, vu cáo để phá hoại phong trào; nhưng cũng có thứ chỉ trích của người cách mạng tìm tòi những lầm lỗi của mình, nghiên cứu phương pháp để sửa đổi, để tiến lên; có thứ chỉ trích của người cách mạng vạch mặt nạ bọn phản động; có thứ chỉ trích thân mật những chỗ nhu nhược của bạn đồng minh; có thứ chỉ trích nghiêm khắc kẻ long lay, dụ dự để mong kéo họ về mình”[14]. Từ đó đồng chí khẳng định chúng ta không vu cáo như bọn tờrốtkít, không cải vã những chuyện nhỏ nhen mà “Chúng ta là người cách mạng, chúng ta đứng về lợi ích về công cuộc của dân chúng mà chỉ trích những khuyết điểm, những chỗ lừng chừng hoặc hèn nhát để đẩy phong trào phát triển mạnh mẽ rộng rãi hơn”[15]. 
Qua “Tự chỉ trích”, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã chỉ ra những hạn chế, khuyết điểm và uốn nắn kịp thời những lệch lạc, góp phần đấu tranh tẩy trừ những xu hướng tả khuynh lẫn xu hướng hữu khuynh trong phong trào dân chủ, tăng cường sự thống nhất ý chí và hành động trong Đảng. Tác phẩm còn chỉ dẫn cho chúng ta về tính đảng, tính nguyên tắc, tính kiên định cách mạng, cũng như về đạo đức trong phê bình và tự phê bình. Đây là những bài học vô cùng quý giá, không chỉ có giá trị lịch sử, mà còn có ý nghĩa chỉ đạo thực tiễn mang tính thời sự, cần được học tập và vận dụng trực tiếp vào công cuộc đổi mới, xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Nhất là khi toàn Đảng ta đang tiếp tục triển khai thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị, khóa XII về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” và Nghị quyết Trung ương 4, khóa XII “về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, tự chuyển hóa” trong nội bộ” với tinh thần “Nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, đánh giá đúng sự thật. Kết hợp giữa “xây” và “chống”; “xây” là nhiệm vụ cơ bản, chiến lược, lâu dài; “chống” là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách”[16]./.
 

                                                                             ThS. Lê Quang Vinh
                                                            Phòng Lý luận Chính trị và Lịch sử Đảng, 
                                                             Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy

Chú thích:
(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb.Chính trị quốc gia, H.2005, t.6, tr.620.
(2), (6), (7), (8), (9) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tr.624.
(3), (14), (15) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tr.640.
(4) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tr.627.
(5) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tr.625.
(10), (11), (12) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tr.621.
(13) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tr.623 - 624.
(16) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng TW Đảng, H.2016, tr.35.